kutluğ kağan yazıtı ne demek?

Kutluğ Kağan Yazıtı, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu İlteriş Kağan’a ait olduğu düşünülen yazıttır. 2019'da Arhangay'daki Nomgon Ovası'nda çalışmalarına başlayan Uluslararası Türk Akademisi ile Moğolistan Arkeoloji Enstitüsünden bilim insanları, Temmuz 2022'de başlayan çalışmalarında m.s. 700. yıla ait yaklaşık 250 metrekarelik bir kurganda yapılan kazıda keşfettikleri külliyede ağustos ayında iki yüzü Göktürkçe ve bir yüzü Soğdca yazılmış bir taş bulmuştur. Yazıtın İkinci Göktürk Kağanlığı'nı yeniden canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan adına dikildiği sonucuna varılmıştır.¹ İlk araştırmalarda yazıtın üzerinde "Tanrı", "Türk", "Kutlug", "tümen" gibi bir dizi kelime tespit edilmiştir. "Türk" adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir.²³

Bu anıt kompleksi, 1889 ve 1897'de Moğolistan'da bulunan Orhun Yazıtları'ndan (Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın anıtları) sonra üçüncü önemli keşif olarak görülmektedir.⁴⁵

Bilge Kağan yazıtının Doğu yüzünde 13. satırda İlteriş Kağan'a anıt yazıt dikildiği bilgisi geçmektedir. Bilge Kağan yazıtına göre Elteriş Kağan öldüğünde kendisi 8 yaşında idi ve anıt yazıtı Baz Hakan dikmişti.⁶

Ön okuma

70x74,5 cm uzunluk ile yüksekliğe sahip olan yazıt, 19 cm genişliğindedir.⁷⁸ Tüm yönlerinde metinler yer almaktadır. Yazıtla ilgili yapılan ön çalışmalara göre yazıtın ön yüzünde 19 satır yer almakta ve bunlardan 12 satırın durumu iyi olarak belirtilmiştir.⁹ Yazıtın okunan kısımları şöyledir:¹⁰

<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><dl> <dt></dt> <dd> <small><a href="Transkripsiyon_(dilbilim)" title="wikilink">Transkripsiyon</a></small> </dd> <dd> Ud yïl: toquzunč: ay: …[……….] </dd> <dd> …… </dd> <dd> …..Teŋri: oγlu: [……….] </dd> <dd> Qutluγ qaγan: Türük [……….] </dd> <dd> Ur oγlum: M[k]ön…..yü…[……….] </dd> <dd> Biziŋ:öŋlig:..t.. [……….] </dd> <dd> es[?] : Ïtdïm: bizi: yat: er: [……….] </dd> <dd> Yerde: …..tuz…..[……….] </dd> <dd> Tümen: Tümen: [……….] </dd> <dd> es[?] el[is]ig [?]:küčüg: biz[ber-?] </dd> <dd> Atadïm: bi tidim [……….] </dd> <dd> es[?] : Qop ešti [……….] </dd> </dl></td> <td><dl> <dt></dt> <dd> <small><a href="Türkçe" title="wikilink">Türkçe</a> çevirisi</small> </dd> <dd> İnek yılı: dokuzuncu ay </dd> <dd> …… </dd> <dd> ..Tanrı oğlu </dd> <dd> Kutlug Kagan: Türk </dd> <dd> Erkek çocuklarım, köz... </dd> <dd> Bizim güzel.... </dd> <dd> Etdim: Bizi yabancı: erler.... </dd> <dd> Yerde.. </dd> <dd> On bin: on bin </dd> <dd> İşimi gücümü ver... </dd> <dd> Tayin ettim (unvan verdim): bi..tidim.. </dd> <dd> Tamamı eşitti </dd> </dl></td> </tr> </tbody> </table>